عرفات نام جايگاهي است كه حاجيان در روز عرفه در آنجا توقف مي‌كنند و به دعا و نيايش مي‌پردازند.
وجه تسميه آنرا چنين گفته‌اند كه جبرائيل(ع) هنگامي كه مناسك را به ابراهيم(ع) مي‌آموخت، چون به عرفه رسيد به او گفت: عرفت؟ و او پاسخ داد آري، لذا به اين نام خوانده شد.
در این روز حجاج از شهر مکه به صحرای عرفات آمده و در آنجا به راز و نیاز و دعا پرداخته و پس از نماز ظهر و عصر دعای عرفه را در کنار کوه جبل الرحمه می‌خوانند، سپس حجاج به سمت سرزمين مشعر الحرام حرکت می‌کنند تا در روز عید قربان در سرزمین منا باشند.
برای این روز دعاها، نمازها و اعمال مختلفی (از جمله غسل) ذکر شده است که شیعیان از جمله افرادی که در حج حضور ندارند بجا می‌آورند.
از جمله مهم ترین این اعمال دعای امام حسین(ع) در روز عرفه است. این روز از آن جهت که امام حسین(ع) حرکت خود را بسوی کربلا پس از مراسم حج آغاز کرد برای شیعیان از اهمیت زیادی برخوردار است.
بنا بر آنچه مرحوم شيخ عباس قمي در مفاتيح‌الجنان آورده است، بشر و بشير، پسران غالب اسدي که عصر روز عرفات نزد امام حسین(ع) بوده‌اند مشاهده کرده‌اند که آن حضرت عصر روز عرفه از خیمه بيرون آمد و با گروهي از اهل بيت(ع) و فرزندان و شيعيان با نهايت خشوع بر جانب چپ کوه ايستادند و روي خود را مقابل کعبه کردند و دست‌ها را بالا برده و دعای عرفه را قرائت کردند.
خداشناسی با استفاده از بیان نعمت‌های الهی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به مضامین عالی که در دعای امام حسین(ع) وجود دارد ابراز داشت: امام حسین(ع) خداشناسی را با اشاره به نعمت‌های الهی بیان می‌کند و در این دعا بنده را به این نکته متوجه میسازد که اگر این نعمت‌ها نبود چه اتفاقی رخ می‌داد.
حجت الاسلام محمد غفوری ضمن تاکید بر تدبر بر دعای عرفه ابراز داشت: گاهی انسان عملی را برای ثواب انجام می‌دهد اما نکته مهمتر این است که در اعمال و دعا تدبر نیز داشته باشد.
وی علاوه بر تاکید بر خواندن دعای عرفه بر تدبر در معانی این دعا اشاره و عنوان کرد: نباید تنها به متن عربی تکیه کرد بلکه باید تدبر در معانی نیز داشت که این امر باعث می‌شود تا خداشناسی و توحیدی که در این دعا ذکر شده مورد توجه باشد.
عرفه به معنای یک نوع شناخت خداوند است
وی در ادامه با بیان اینکه گرچه روز عرفه به عنوان عید مطرح نیست اما در واقعیت این روز به عنوان روز عید است، گفت: عرفه به معنای یک نوع شناخت خداوند است و آن نیز شناختی است که انسان به واسطه شناخت خود به جایگاهی می‌رسد که با درک واقعی انسان بودن به شناخت و بندگی خدا دست می‌یابد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به حج امام حسین(ع) و مطالبی که پیرامون آن مطرح است، گفت: به نظر می‌رسد این نکته که امام حسین(ع) حج خود را نیمه کاره رها کرده باشند درست نیست.
وی ادامه داد: اگر کسی حجی را آغاز کرد باید آن را تا انتها ادامه دهد و به نظر می‌رسد درباره حج امام حسین(ع) این نکته که ایشان از ابتدا نیت حج عمره داشتند نه حج واجب قابل توجیه باشد.
حجت الاسلام غفوری در ادامه یکی از اعمال مستحب این روز را روزه عنوان و بیان کرد: اما اگر این روزه گرفتن موجب شود که حالت بی حالی به انسان دست دهد و نتواند دعاهای این روز را قرائت کند دعا مقدم بر روزه داری است زیرا این روز، روزی بزرگ و دارای دعاهایی است که بهتر است انسان آنها را به جا آورد.
اعمال روز عرفه
در ذیل برخی اعمال و دعاهای روز عرفه ذکر شده است:
غسل که مستحب است قبل از زوال انجام شود.
روزه، چنانچه روزه موجب ایجاد ضعف بدنی و غفلت از دعا نشود.
زیارت امام حسین(ع) كه از هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد بالاتر است.
تسبیحات حضرت رسول(ص) در روز عرفه.
سوره توحید صد مرتبه و آیه الكرسى صد مرتبه و صلوات بر محمّد و آل محمّد صد مرتبه خوانده شود.
خواندن دعای ام داود.
خواندن دعای امام حسین(ع) در روز عرفه و برخی از اعمال دیگر که در مفاتیح ذکر شده است